Bíllaus dagur (22. september 2001)

NÆSTKOMANDI laugardag, 22. september, verður bíllaus dagur haldinn í Evrópu og víða um heim og vonandi einnig á Íslandi. Dagurinn var síðast haldinn 22. september í fyrra og vakti þá ekki nægilega athygli né vandaða umræðu. Hann var þá haldinn undir verndarvæng SVR og snerust umræður fyrst og fremst um það hvort væri umhverfisvænna að fara með strætó eða einkabíl.

Til að svona dagur heppnist með almennri þátttöku fólks er mikilvægt að margir ólíkir aðilar komi að honum. Til dæmis sveitarfélög, stjórnmálaflokkar, stéttarfélög, íþróttafélög, skólar, hagsmunasamtök, fyrirtæki o.fl. Enda er það svo að hagsmunirnir sem um er að ræða eru miklu meiri en svo að þeir eigi aðeins að vera á snærum eins fyrirtækis sem sinnir almenningssamgöngum. Mörg sveitarfélög landsins hafa nú samþykkt svokallaða staðardagskrá 21 en það er eins konar forskrift hvers sveitarfélags að sjálfbærri þróun á nýrri öld. Þessi sveitarfélög ættu skilyrðislaust að standa fyrir bíllausum degi hjá sér, með samstöðu ólíkra aðila, því það er í ágætu samræmi við staðardagskrá þeirra.

Hver er þá kjarninn í bíllausum degi? Hvaða spurningu á fólk að spyrja sig þegar hann ber á góma? Hún er að mínu áliti þessi: Get ég bætt þau lífsskilyrði sem ég og aðrir borgarar búa við með því að skilja einkabílinn eftir heima, þegar kostur er? Ef svarið við þessari spurningu er játandi ættir þú lesandi góður skilyrðislaust að skilja bílinn eftir heima reglega eða a.m.k. stöku sinnum.

Ef grannt er skoðað held ég að meirihluti fólks geti svarað spurningunni að ofan játandi. Hvers vegna er þá ekki meira um það að menn skilji bílinn eftir heima? Ég hef spurt fólk að þessu endrum og sinnum og fæ oftast sömu svör: "Veðrið á Íslandi er svo vont. Það rignir svo mikið. Það er alltaf rok. Það er svo mikið af brekkum. Það eru ekki hjólastígar. Leiðakerfið hjá strætó hentar mér ekki. Strætó stoppar svo langt frá." Ég man ekki til þess að nokkur maður hafi sagt: "Ég nenni því ekki, ég er svo latur." En það er því miður alltof oft ástæðan fyrir því að fólk notar bíl til að komast allra sinna ferða. Já, allra sinna ferða. Mörg okkar hafa ekki frá 17 ára afmælisdeginum ferðast öðruvísi en í bíl. Út í sjoppu hvað þá meira. Ef þú, lesandi góður, hefur ekki ferðast öðruvísi en í bíl í heilt ár ættir þú að fara að hugsa þinn gang.

Áhrif bílsins á heilsu, líkamsástand og umhverfi okkar láta ekki á sér standa. Hlutfall of þungra barna og fullorðinna hefur aukist mikið undangengna áratugi eins og nýleg könnun sýnir. Ég fór til útlanda í fyrra eftir margra ára hlé og varð fyrir nokkru áfalli á Kastrup því Íslendingarnir í vélinni heim voru áberandi feitari heldur en aðrir farþegar á flugvellinum. Þarna var fólkið komið sem ekki sést í sundi. Þetta hefur líka áhrif á umhverfi okkar allra. Þeir sem ekki nota bíl að staðaldri, s.s. börn, unglingar og gamalmenni búa við bíl-ástand. Loftmengun jafnast á við margar erlendar stórborgir og telst heilsuspillandi við umferðargötur. Hávaði frá umferð veldur ónæði og er á sumum stöðum yfir viðmiðunarmörkum og hefur áhrif á líðan fólks. Æ stærri hluti borgarinnar er undirlagður umferðarmannvirkjum sem skera í sundur aðra umferð og eru lýti á umhverfinu. Beinn kostnaður við umferðarslys og samfélagskostnaður sem af slysum hlýst er himinhár og eru þá ótaldar mannlegar þjáningar. Kostnaður við gerð mannvirkja fyrir bíla mun hlaupa á tugmilljörðum á næstu tveimur áratugum bara til að halda umferðarástandi í horfinu. Ef menn efast um þessa lýsingu ættu þeir að fara í gönguferð við Miklubraut, standa þar í strætóskýli eða fara yfir eina af hinum ágætu göngubrúm sem byggðar hafa verið.

Ég hvet alla til að nota það tækifæri sem bíllaus dagur er til að velja aðra ferðakosti heldur en einkabílinn. Ég held að flestir sem melta þetta með sér sjái að þeir geti farið margra sinna ferða án þess að vera á bíl. Gangandi, hjólandi, í strætó eða í bíl með öðrum. Afsakanirnar að ofan ættu að vera tamari fíklum heldur en fullorðnum, sjálfstæðum einstaklingum.

Birt í Mogganum 20. september 2001.